Ścieżka dydaktyczna “Rezerwat Krutynia” to trasa piesza przygotowana przez Mazurski Park Krajobrazowy na terenie przylegającym do rzeki Krutyni. Rozpoczyna się ona przy siedzibie MPK w Krutyni przy tablicy opisującej ją oraz to, w jaki sposób została oznaczona w terenie. Została ona wyposażona w tablice informujące spacerujących o wartościach przyrodniczych i historycznych mijanych terenów. Ścieżka składa się z 9 przystanków i kończy się na parkingu przy Jeziorze Krutyńskim, skąd powrócić można tą samą drogą w stronę wsi lub też wybrać można spacer wzdłuż drogi asfaltowej prowadzącej do Krutyni.
Trasa dostępna jest w aplikacjach na telefon do nawigacji po ścieżkach turystycznych:
Poniższe opisy przystanków pochodzą bezpośrednio z tablic przygotowanych przez Mazurski Park Krajobrazowy.
Oznaczenie trasy
Przystanek 0 – Tablica informacyjna o ścieżce dydaktycznej “Rezerwat Krytynia”
Ścieżka edukacyjna “Rezerwat Krutynia” biegnie wzdłuż brzegów rzeki aż do jej ujścia z Jeziora Krutyńskiego. Wąska dolina Krutynia i strome, wysokie zbocza jaru, którym przebiega trasa, ukazują efekty procesów erozyjnych, wywołanych płynącą wodą. Podążając ścieżką, na wielu kamieniach dostrzec można czerwone plechy krasnorostu hidenbrandia rzeczna. Czujny obserwator dostrzeże barwne zimorodki przelatujące nad wodą. Na rzece spotkać można również m.in. tracze nurogęsi, kaczki krzyżówki i łabędzie nieme.
Przystanek 1 – “Rezerwat przyrody Krytynia”
Rezerwat przyrody o powierzchni 273,12 ha chroni górny odcinek rzeki Krutyni i Jezioro Krutyńskie oraz rosnące na nim wielogatunkowe lasy liściaste i mieszane. Wśród wielu gatunków drzew w rezerwacie występują: dąb szypułkowy Quercus robus, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, klon zwyczajny Acer platanoides, buk zwyczajny Fagus sylvatica, lipa drobnolistna Tilia cordata, wiąz pospolity Ulmus campestris, wiąz górski Ulmus scabra, świerk pospolity Picea excelsa, sosna zwyczajna Pinus sylvestris i inne. Wśród roślin runa na uwagę zasługują: miodownik melisowaty Melittis melissophyllum, fiołek torfowy Viola epipsila, fiołek przedziwny Viola mirabillis, skrzyp zimowy Equesetum hiemale i paprotka zwyczajna Palypodium vugare.
Wśród przedstawicieli fauny możemy obserwować: ptaki – zimorodka Alcedo atthis, jarząbka Tetrastes banasia, rybołowa Pandion haliaetus, łabędzia niemego Cygus olor i tracza nurogęś Mergus merganser, ssaki – bobra Castor fiber, wydrę Lutra lutra i kunę leśną Martes martes oraz obcy gatunek nurkę amerykańską Mustela vison. Do osobliwości rezerwatu należy krasnorost Hildenbrandia rivularis obrastający kamienie w rzece Krutyni, a ze zwierząt bezkręgowych gąbka słodkowodna Euspongilla lacustris.
Przystanek 2 – “Rzeka Krutynia”
Wody ablacyjne, czyli pochodzące z topniejącego lodowca, utworzyły na tym terenie jeziora i rzeki. Niosły one ze sobą wypłukiwany z lodowca materiał skalny, z którego powstały kemy (pagórki), ozy (wały), sandry (stożki, równiny) i drumliny (wzgórza), zbudowane z piasków i żwirów. Podczas postoju lodowca powstały moreny, zbudowane z gliny zwałowej. Rzeka Krutynia płynie w poprzek wału morenowego, częściowo pokrytego kamieniami. Jest to południowo-wschodni odcinek rynny mrągowskiej, leżący na pograniczu z przyległą równiną sandrową. Tysiące lat temu w tym miejscu znajdowało się jezioro polodowcowe, które zanikło zdrenowane przez rzekę i działalność człowieka w XIX w. oraz pierwszej połowie XX w. Pozostałością po nim jest przepływowe jezioro Duś. Długość rzeki na odcinku od Jeziora Krutyńskiego do Gardyńskiego (Ogrodowego), gdzie rzeka uchodzi deltą, wynosi około 26 kilometrów.
Przystanek 3 – “Czerwone kamienie”
Dno Krutyni pokrywają liczne w tym miejscu kamienie. Większość z nich pokryta jest plechami krasnorostu Hildebrandtia rivularis, jednego z czerwonych glonów, żyjących w czystych i płytkich wodach. Plechą nazywane jest ciało roślin niższych, u których nie wyróżnia się łodyg, korzeni, ani tkanek charakterystycznych dla roślin wyższych. W Krutyn występuje także zielona gąbka słodkowodna nadecznik – zwierzę bezkręgowe, żyjące wyłącznie w czystych wodach.
Przystanek 4 – “Żółty piasek”
W zakolu rzeki, za miejscem kąpieli zwanym “żółtym piaskiem”, zaczyna się pas roślinności szuwarowej, porastającej brzeg rzeki, i wodnej. Stojąc na rzegu rzeki obserwujemy strefy roślinności ukształtowane w zależności od usytuowania w stosunku do nurtu rzeki:
- strefa roślinności bagiennej: kosaciec żółty, karbieniec pospolity, skrzyp, mozga, wierzbówka błotna;
- strefa roślin wynurzonych: trzcina pospolita, torzyca brzegowa, błotna i zaostrzona, pałka wodna, jeżogłówka, tatarak, oczeret jeziorny;
- strefa roślin o liściach pływających: grzebienie białe, grążęl żółty, rdestnica pływająca, strzałka wodna, rzęsa, żabiściek pływający;
- strefa roślin zanurzonych: wywłócznik okółkowy, rogatek sztywny, moczarka kanadyjska (gatunek obcy).
Przystanek 5 – “Meandry Krutyni”
Na odcinkach, w których rzeka dwukrotnie zmienia swój bieg tworzą się łuki i pętle, tzw. meandry. Powstają one wskutek erozji bocznej, polegającej na niszczeniu brzegów rzeki przez szybko płynącą wodę. Materiał skalny (piasek, żwir) uwolniony w tym procesie jest unoszony i akumulowany na przeciwległym brzegu. W tym miejscu rzeka ulega wypłyceniu, tworzy się tzw. łacha. Koryto meandrującej rzeki stopniowo przesuwa się i może zostać odcięte, tworząc starorzecze. W przypadku rzeki Krutyni starorzecza są praktycznie nieznane, ponieważ rzeka nie przerzucała koryta od kilku tysięcy lat, co na skutek erozji wgłębnej spowodowało, że na niektórych meandrach jej głębokość jest znaczna i sięga 7 m.
Przystanek 6 – “Las nad Krutynią”
Las porastający brzegi Krutyni wyróżniają dorodne sosny, dęby, jesiony, olsze czarne, a także buki oraz graby. Sosny noszą często ślady mechanicznych nacięć na wysokości od 1 do 2 m. Są to ślady pozyskiwania żywicy do celów przemysłowych (chemiczno-farmaceutycznych), głównie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w.
Las obniża poziom hałasu – 150-metrowa ściana lasu liściastego obniża siłę dźwięków o 18-25 decybeli. Jedna 60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle tlenu, ile wynosi średnie dobowe zapotrzebowanie 3 osób (1350-1800 litrów). Jeden hektar boru sosnowego pochłania od 150-200 ton CO2 produkując około 13 ton masy organicznej rocznie. Las liściasty o powierzchni 1 ha zatrzymuje i następnie oddaje do środowiska 50 m3 wody – chroni przed erozją i powodzią. Jest naturalnym zbiornikiem retencyjnycm, filtrem i magazynem czystej zdrowej wody.
Przystanek 7 – “Zgryzy bobrowe”
Bóbr europejski (Castor fiber) jest największym gryzoniem w Polsce. Jego cechą charakterystyczną jest ogon, zwany kieśnią lub pluskiem, którym zwierze w razie niebezpieczeństwa uderza o wodę, dając w ten sposób sygnał ostrzegawczy i odstraszając potencjalnego napastnika. Bórb jest roślinożerny. Wiosną, latem i wczesną jesienią żywi się głównie roślinami zielonymi. Od połowy października pożywienie bobra stanowią krzewy i drzewa (liście, młode pędy, cienkie gałązki, łyko i kora), magazynowane na zimę. Ulubione przez bobry są wierzby i topole – biała i osika. Widoczne na drzewach ślady żerowania bobrów to tzw. zgryzy. Niektóre zgryzione drzewa przewracają się, ubogacając krajobraz i spowalniając nurt rzeki, dzięki czemu tworzone są warunki do rozwoju roślin i zwierząt, m.in. bezkręgowców wodnych (jętek, widelnic, chruścików), stanowiących pożywienie dla ryb, co powoduje pojawienie się gatunków rybożernych, np. wydry. Podniesienie poziomu wód gruntowych sprzyja tworzeniu się łąk i bagnisk, i pojawianiu się norek, saren, łosi, jeleni i dzików.
Przystanek 8 – “Stary most”
Miejsce starego drewnianego mostu w dawnych czasach wykorzystywane było jako bród, czyli wypłycenie rzeki, w którym swobodnie ją przekraczano konno lub pieszo. Od mostu do Jeziora Krutyńskiego prowadzi brukowana droga z okresu międzywojennego, gdy nad jeziorem stała restauracja “Murawa”. Ostatni powojenny drewniany most, który dotrwał do lat 80-tych XX wieku. Był wąski i mógł służyć praktycznie jedynie pieszym. Pomimo planów most nie został odbudowany, ponieważ po utworzeniu rezerwatu przyrody “Krutynia” postanowiono zapewnić spokój zwierzynie na prawym brzegu rzeki. Turystym udostępniono ścieżkę przyrodniczą od wsi Krutyń do Jeziora Krutyńskiego wzdłuż lewego brzegu rzeki. Patrząc dalej na brzegi Jeziora Krutyńskiego podziwiać można okazałe jesiony i sosny. Trzcionowa wyspa na Jeziorze Krutyńskim kryje gniazdo łabędzi, które gniazdują tu od wielu lat.
